Artificiële Intelligentie (AI) heeft grote invloed op de manier waarop mensen met digitale systemen en diensten omgaan. In de toekomst zal dat nog meer zo zijn door nieuwe AI-toepassingen. Om in Nederland tot verantwoorde en mensgerichte AI te komen, is het belangrijk dat ook inwoners invloed hebben op de ontwikkeling en toepassing van AI. Zij moeten actief betrokken worden bij de ontwikkeling van nieuwe AI-toepassingen, zodat ze al in een vroeg stadium kunnen aangeven wat zij wel en juist niet wenselijk vinden.
Actief betrekken inwoners van Nederland
Dat stelt ons voor de belangrijke uitdaging om inwoners meer invloed te geven op de ontwikkeling van AI. Hiervoor is meer inzicht nodig in wat inwoners van Nederland belangrijk vinden. Dit is een belangrijke aanleiding voor het project ‘Een maatschappelijke onderzoeksagenda voor AI’. Samen met Waag Futurelab onderzocht de Nederlandse AI Coalitie (NL AIC) in 2024 wat de Nederlandse samenleving belangrijk vindt op het gebied van AI. Zo kan de Nederlandse samenleving haar prioriteiten kenbaar maken en mede richting geven aan onderzoek en innovatie in AI.
Onderzoek maatschappelijke onderzoeksagenda voor AI
In samenwerking met Ipsos I&O zette Waag Futurelab een vragenlijst uit bij een panel dat de Nederlandse bevolking representeert. Het onderzoek ging uit van een lijst met twaalf maatschappelijke thema’s die Waag Futurelab heeft gevormd op basis van eerdere gesprekken met 95 personen in de zomer van 2023 via workshops en een online lijst met open vragen.
Deze thema’s variëren en gaan over de invloed van AI op machtsverhoudingen, onderwijs, gezondheid, nepnieuws tot surveillance en vrijheid. Het eerdere onderzoek gaf een duidelijk overzicht van de twaalf belangrijke thema’s, maar liet nog niet zien wat een doorsnede van de Nederlandse bevolking hiervan vindt. Dit komt nu mede op initiatief van de NL AIC aan bod in dit onderzoek. Inmiddels zijn de resultaten van het onderzoek in 2024 bekend.
Samenleving geeft richting aan AI-onderzoeksagenda voor Nederland
Het onderzoek laat zien welke thema’s de samenleving bovenaan de AI-onderzoeksagenda plaatst voor Nederland. Ook geeft het inzicht in de bekendheid van artificiële intelligentie (AI) onder de Nederlandse bevolking. De belangrijkste resultaten zijn:
- Anders dan eerder onderzoek liet zien, heeft het overgrote deel van de Nederlandse bevolking een goed tot redelijk beeld bij AI en verbindt er een betekenisvolle associatie aan. Slechts een kleine groep geeft aan geen enkel idee te hebben wat AI is.
- Op basis van hun beeld bij AI, maakten respondenten een keuze voor drie belangrijke thema’s die zij op de onderzoeksagenda willen zetten:
- Nepnieuws en polarisatie worden het vaakst gekozen uit een lijst met thema’s waar wetenschappers in de toekomst rekening mee zouden moeten houden als ze onderzoek doen naar AI, met zorgen over verspreiding van valse informatie en deepfake-technologie. Zes op de tien (58%) van de respondenten ziet dit als een cruciaal thema binnen AI.
- Ook maken Nederlanders zich druk over machtsverhoudingen en de controle die AI-experts, wetenschappers, grote en kleine tech-bedrijven en overheden kunnen krijgen. Ruim een derde (37%) acht dit als een belangrijk thema voor verder onderzoek.
- Technologie die toezicht houdt op mensen en de vragen rond vrijheid, verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid worden eveneens als cruciaal gezien. Eén op drie (33%) ziet dit als een belangrijk thema.
“Experts bepalen momenteel wat er op het gebied van AI wordt ontwikkeld. Het wordt tijd dat de samenleving opdrachtgever wordt: AI zou de doelen van de samenleving moeten dienen”, aldus Simone van der Burg, hoofd onderzoeksgroep Code Waag Futurelab.
Wat is van belang in het gebruik van AI?
De ambitie was met dit nieuwe onderzoek na te gaan of inwoners van Nederland op de hoogte zijn van ontwikkelingen op het gebied van AI, en welke onderwerpen zij van belang vinden op het gebied van AI. Dit biedt belangrijke input voor de ontwikkeling en toepassing van AI. zoals welke focus nodig is qua onderzoek en innovatie. Met als uiteindelijk resultaat dat AI op een inclusieve, mensgerichte en begrijpelijke manier tot stand komt en wordt toegepast, waardoor de technologie een grotere kans heeft om te integreren in de Nederlandse samenleving.
Digitale inclusie, een belangrijke factor voor het vertrouwen in AI
De NL AIC wil Nederland in een voorhoedepositie krijgen op het gebied van kennis én toepassing van AI. Dit is wenselijk ter vergroting van welvaart en welzijn, met inachtneming van de Nederlandse en Europese normen en waarden. Volgens de NL AIC kan dit alleen door zoveel mogelijk burgers te informeren over de kansen en risico’s, te betrekken bij ontwikkelingen en te enthousiasmeren over de potentie van AI om onze levens te verbeteren. Het stimuleren van mensgerichte AI bevordert een inclusieve samenleving, door AI een toegankelijk en nuttig onderdeel te laten uitmaken van ons dagelijks leven.
Hier is wat de NL AIC betreft vertrouwen voor nodig in de toepassing van de technologie, waarbij transparantie vanuit en draagvlak onder de overheid, het bedrijfsleven en kennisinstellingen een bepalende rol spelen. Om de cirkel rond te kunnen maken, is actieve betrokkenheid en zeggenschap van de burger essentieel. Deze betrokkenheid zal zorgen voor een zelfversterkend vermogen van de adoptie en ontwikkeling van AI. Zo kunnen burgers onder meer een bron zijn van nieuwe ideeën voor onder meer onderzoek en een rol spelen bij het testen van AI-toepassingen.
Meer informatie
Het nieuwe onderzoeksproject werd mede vormgegeven en ondersteund vanuit de NL AIC werkgroepen Mensgerichte AI en Publieke Diensten. Interesse in meer informatie over de aanpak van de NL AIC? Neem dan contact op met Náhani Oosterwijk of Martijn Bekking.
