Het idee om een diner pensant te organiseren, kwam van Arjan van den Born, AI-hub Midden-Nederland en directeur ROM Utrecht Region. “We waren op zoek naar een goede manier om de makers & shapers uit deze regio bij elkaar te brengen en een duidelijk beeld te krijgen van wat hen bezighoudt. Dus de makers die de AI-technologie begrijpen en de shapers die weten wat de samenleving op dit vlak nodig heeft. Deze continue dialoog is essentieel om te voorkomen dat we regels bedenken die innovatie tegenhouden of innovaties ontwikkelen die onethisch zijn. Om zo met elkaar die nieuwe, eerlijke digitale samenleving vorm te geven en Nederland vooruit te helpen.”
Op 7 december 2023 was het zover en vond er een door de AI-hub Midden-Nederland en Nederlandse AI Coalitie georganiseerd diner plaats. Dankzij het gebruik van ‘Chatham house rules’ konden de aanwezigen vrijuit met elkaar praten.
Het belang van samenwerking in Europa
Drie tafels, drie stellingen en 25 AI-experts en stakeholders uit de regio. De aftrap van de avond werd verzorgd door Stefan Leijnen, program Lead Europa van AiNed. Hij presenteerde de inleiding van de avond, schetste de internationale ontwikkelingen en lichtte de eerste stelling toe. Deze ging over het belang van samenwerking in Europa op het gebied van investeringen, hardware en data om foundation models op te kunnen schalen die zich kunnen meten met Amerikaanse en Chinese concurrenten.
Als reactie op deze stelling werd met name aangegeven dat het essentieel is om hierin als Nederland vooral te kijken hoe we onderscheidend kunnen zijn. Frederique Zonnevylle, projectmanager AI-hub Midden-Nederland: “Regionale samenwerking blijkt vaak een goed startpunt om in de praktijk verantwoorde AI-toepassingen te ontwikkelen. Tijdens de discussie werd meerdere keren benadrukt dat de aanwezigen op het vlak van AI niet zozeer regionaal denken, maar vooral een Europese focus hebben.”
Gebrek aan voldoende durfkapitaal
“Een ander veel terugkerend thema was dat het vooral voor mkb’ers een grote uitdaging is om voldoende financiering te vinden om echt te kunnen groeien”, merkt Sabine Herbrink op, die als coalitiesecretaris namens de NL AIC aanwezig was en deelnam aan de discussies. Nederland is momenteel voor durfinvesteerders nog niet aantrekkelijk genoeg. Praktisch alle aanwezigen waren het erover eens dat de financieringsmogelijkheden echt moeten verbeteren, en minder versnipperd moeten zijn, om als Europa op het vlak van AI serieus de concurrentie met Amerika en China aan te kunnen gaan. De beperkte financieringsmogelijkheden zorgen er in Nederland weliswaar voor dat ondernemers voor een ander groeipad kiezen, waarbij ze creatiever moeten zijn en sneller de samenwerking met andere partijen opzoeken, maar om echt tot de noodzakelijke versnelling te komen, is er meer nodig. Daarbij ziet men een duidelijke rol weggelegd voor de overheid en tevens voor private partijen. Maar dit vergt een andere mindset en een investeringscultuur waarin er op een andere manier naar risico’s wordt gekeken.
Gamechanger: mensgerichte AI
Enkele deelnemers merkten tijdens de discussie over de concurrentiestrijd op dat het niet alleen een geldkwestie is, maar dat de Europese mentaliteit en cultuur ook een belangrijke rol speelt bij de manier waarop er in Europa AI-technologie wordt ontwikkeld. Daarbij werd aangegeven dat dit een voordeel is. In plaats van achter Amerika en China aan te lopen, is het vooral nu essentieel om te kijken hoe we ons als Europa kunnen onderscheiden. En daarbij kan het ontwikkelen van verantwoorde en mensgerichte AI-oplossingen dus de gamechanger zijn.
Open source
In de tweede stelling van de avond kwam ook het belang van open source AI aan bod. Hoe open zouden AI-modellen moeten zijn? Ook hier kwam het investeringsklimaat en mentaliteit terug als beperkende factor. In de discussies ging het niet zozeer over de toegang tot talent of over de mogelijke impact van de AI Act, maar vooral over wat er nodig is om nieuwe open source partijen te omarmen. De uitdaging bestaat daarbij uit de vraag waar die nieuwe partijen financiering op kunnen halen en waar ze dat geld vervolgens in zouden moeten investeren om een zo groot mogelijke impact te bewerkstelligen.
Ethiek of techniek leidend?
Hoewel de deelnemers over veel zaken hetzelfde dachten, was er één stelling waar duidelijk verschillende meningen over bestonden. Daarbij ging het om de vraag wat belangrijker is: ethische voorwaarden of technologische ontwikkelingen? Een deel van de aanwezigen gaf aan dat ze het een goede zaak vinden als de ontwikkeling van AI een tijdje op slot gaat, terwijl anderen juist lieten weten dat ze van mening zijn dat het belangrijk is om eerst in de techniek en bedrijvigheid te investeren en dat het ethische aspect daarna vanzelf wel aan bod komt.
Bij alle drie de tafels leverde deze verschillende zienswijzen dynamische discussies op, waarbij het aan de ene kant ging over langzaam tot stand komende regelgeving die innovatie gaat vertragen en aan de andere kant over het feit dat technologische vooruitgang geen zin heeft als dat op een onethische manier gebeurt. Uiteindelijk konden de meeste aanwezigen zich vinden in de algemene conclusie dat ethiek en techniek hand in hand moeten gaan, met daarbij een belangrijke rol voor de overheid om regelgeving en kaders neer te zetten en om een gelijkwaardig speelveld voor burgers te creëren.
Vervolg in andere regio’s
Het is voor de NL AIC belangrijk om praktijkverhalen te horen om deze uitdagingen en suggesties vervolgens mee te kunnen nemen in gesprekken met beleidsmakers of in de vorming van departementale digitale strategieën. Het was een interessante avond waarin de aanwezigen ieder vanuit hun eigen achtergrond en perspectief waardevolle bijdragen hebben geleverd, waarvoor onze dank. Naast de inhoudelijke discussies was er ook gelegenheid om elkaar beter te leren kennen en mogelijke samenwerkingsmogelijkheden te verkennen. Het eerste diner pensant kan dus geslaagd worden genoemd en krijgt navolging bij de overige zes regionale AI-hubs.
