“Tot dusver zagen we vooral economische motieven bij de spelers die AI-technologie hebben ingezet. En als het dan al over een maatschappelijk gewenste toepassing van AI ging, dan lag de nadruk vaak op het stellen van juridische, ethische en bestuurlijke kaders. Heel goed natuurlijk, die kaders, maar ondertussen werd er weinig gedaan met de mogelijkheid om AI-technologie actief in te zetten voor maatschappelijke vraagstukken. Dat voelde ongemakkelijk. En zo’n vijf jaar terug ontstond er bij meerdere partijen al de wens om daar iets aan te doen”, zegt Maarten de Rijke, hoogleraar Artificial Intelligence and Information Retrieval bij de Universiteit van Amsterdam en tevens programmaleider van ROBUST.
51 deelnemende partijen, 87 miljoen euro budget
Het Innovation Center for Artificial Intelligence (ICAI) nam het initiatief tot het programma ROBUST om concreet invulling te geven aan de wens om AI meer voor maatschappelijke vraagstukken in te zetten. Met focus op AI-talent, kennisopbouw en innovatiekracht. Hoewel dat initiatief meteen in goede aarde viel en er al snel veel verschillende partijen hun medewerking toezegden, duurde het toch nog erg lang en kostte het veel energie om de benodigde financiering rond te krijgen. Maar mede dankzij de steun van de Nederlandse AI Coalitie voor de NWO-call, kwam ROBUST toch van de grond. En hoe! Met ROBUST heeft Nederland nu een AI-onderzoeksprogramma waar 51 partijen aan deelnemen en waar, inclusief de recente NWO-bijdrage van 25 miljoen euro, een totaalbudget van ruim 87 miljoen euro voor beschikbaar is.
17 nieuwe labs en plek voor 170 promovendi
ROBUST verenigt 17 kennisinstellingen, 19 meefinancierende industriële partners en 15 maatschappelijke organisaties vanuit heel Nederland. En wat ROBUST precies gaat doen? Om te beginnen worden er 17 nieuwe publiek-private labs opgestart, die onderdeel worden van het ICAI netwerk, en die zich stuk voor stuk op specifieke maatschappelijke vraagstukken gaan richten. Daarbij heeft ROBUST op korte termijn plek voor maar liefst 85 promovendi, waarmee zij in belangrijke mate bijdraagt aan werving, opleiding, en behoud van talent. En daar blijft het niet bij: over vijf jaar volgt er nog een wervingsronde, waarbij er dan wederom 85 promovendi zullen worden aangetrokken.
Juiste context van belang
Vanuit het ROBUST programma wordt AI-technologie op een dusdanige manier ingezet dat de samenleving daar beter van wordt. En betrouwbaarheid van AI-algoritmen is daarbij een belangrijk aandachtspunt, weet Maarten de Rijke. “Zodra AI-technologie wordt ingezet voor maatschappelijke vraagstukken, volgen er vaak vragen over de transparantie en betrouwbaarheid ervan. Op zich zijn zorgen daarover begrijpelijk, maar je moet het wel altijd in de juiste context zien. Want wat in de ene situatie betrouwbaar is, hoeft dat in een andere situatie niet te zijn. Zo gelden er andere eisen voor het toepassen van AI in de mediawereld dan wanneer het om een toepassing op medisch gebied gaat. Om te bepalen hoe betrouwbaar een AI-oplossing is, moet je bij die afweging dus ook altijd de context meenemen. En datzelfde geldt ook voor transparantie: daarbij gelden er bijvoorbeeld voor AI-toepassingen binnen een vervoersmaatschappij andere voorwaarden dan voor toepassingen in een politieorganisatie.”
Bottom-up tot stand gekomen
“Het interessante van ROBUST is dat het een programma is waar veel sectoren aan deelnemen, die allemaal hun eigen context hebben”, mengt ook Kees van der Klauw (Coalitiemanager NL AIC) zich in het gesprek. “Daarbij zijn transparantie en betrouwbaarheid inderdaad zeer belangrijke aandachtspunten bij de ontwikkeling van mensgerichte AI. Je zou verwachten dat de overheid en de politiek de urgentie daarvan ook herkennen en daar het voortouw in zouden nemen, maar ROBUST is geheel bottom-up tot stand gekomen. Dat is alleen maar goed, en ik ben blij dat het programma nu loopt. Maar het is ook belangrijk dat er snel beleid komt voor AI-toepassingen die zich op maatschappelijke vraagstukken richten. AI kan namelijk een belangrijke bijdrage leveren een de oplossing van die vraagstukken, maar daarvoor moeten we wel snel aan de slag en moeten er stimulerende beleidskaders komen, niet alleen beperkende.”
“Eens! De razendsnelle ontwikkelingen die we het laatste half jaar rondom grote taalmodellen en GPT hebben gezien, hebben de urgentie om zelf voldoende technologische autonomie op te bouwen alleen maar verder vergroot”, vult Maarten de Rijke voor de zekerheid nog aan.
Doelen meetbaar maken
Bij de term ‘maatschappelijke vraagstukken’ heeft waarschijnlijk iedereen wel een ander beeld. Dus waar gaat het dan precies over? Maarten de Rijke: “We gaan binnen ROBUST uit van de 17 duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. Die richten zich onder andere op het verminderen van armoede, ongelijkheid, onrecht en klimaatverandering. We hebben aan elk lab gevraagd aan welk doel ze gaan bijdragen. Daarbij hebben we ook gevraagd hoe ze dat gaan meten. Want pas als je het meetbaar maakt, kun je zien of je daadwerkelijk vooruitgang hebt geboekt. Nu is het wel zo dat sommige van die VN-doelen tamelijk abstract zijn. Neem nummer 16: Vrede, Justitie en Sterke publieke diensten. Dat is dus nog wel een uitdaging, om dat doel dusdanig te vertalen dat het wel meetbaar wordt.”
Goede uitgangspositie
Dat soort grote, maatschappelijke doelen vraagt om een lange adem. “En die heeft ROBUST ook”, benadrukt Kees van der Klauw. “De 25 miljoen euro die begin van dit jaar is toegezegd, is voor een periode van 10 jaar. Dat zorgt niet alleen voor continuïteit qua kennisopbouw en het delen van deze kennis, maar met zo’n langdurend programma kunnen de 51 deelnemende partijen ook echt een community creëren en veel van elkaar en van de andere AI-ecosystemen leren. Een zeer goede uitgangspositie dus om echt impact te kunnen maken.”
Grote uitdagingen, kleine stappen
De vragen waar de 17 labs en promovendi van ROBUST zich mee bezig gaan houden, gaan inderdaad vaak over zaken die op de langere termijn aandacht nodig hebben. Maar dat betekent volgens Maarten de Rijke niet dat men zich constant op de verre stippen op de horizon gaat focussen. “De grote uitdagingen gaan we in kleinere stappen opdelen, waarbij de disseminatie van kennis zeer belangrijk is om met elkaar te leren van de opgedane ervaringen. Daarnaast zullen we regelmatig checken of we snel genoeg gaan en of we wellicht moeten bijsturen. Ook onze promovendi zullen hun proefschriften in etappes doen, waardoor ze al na een paar maanden hun tussentijdse bevindingen naar buiten zullen brengen. We hoeven dus niet vier jaar te wachten tot ze met hun resultaten komen.”
Mkb-vriendelijke opzet
Ook voor mkb-bedrijven zijn korte doorlooptijden belangrijk. Zij beschikken meestal niet over genoeg medewerkers en financiële middelen om zich aan langlopende projecten te verbinden. Daarbij hebben zij vaak vragen met een meer lokaal karakter. ROBUST speelt hierop in met MKB Datalabs. Dat is een concept waar JADS in Den Bosch al flink mee heeft geoefend en waarbij studenten met behulp van datatechnologie specifieke vraagstukken van mkb-bedrijven oplossen. Dat zijn kortlopende klussen van maximaal twaalf weken, waar mkb-bedrijven dan maar een relatief klein bedrag voor hoeven te betalen. Op die manier kan ROBUST dus ook mkb’ers op een actieve manier betrekken.
Belang van orkestratie
Het belang van orkestratie van het AI-ecosysteem in Nederland met verbinding naar Europa is zeer belangrijk. Het gaat immers om een uitgebreid ecosysteem met veel verschillende stakeholders, waarbij dat ecosysteem ook nog eens nauw samenwerkt met andere organisaties in andere landen. Dat vraagt dus om een partij die dat alles goed weet te orkestreren. En die rol neemt de NL AIC graag op zich. “We leggen verbinding tussen de verschillende netwerken, zoals die van de nationale coalities met het European AI Forum”, aldus Kees van der Klauw. “We bieden partijen met goede initiatieven een podium en zorgen er vooral ook voor dat er veel waardevolle verbindingen ontstaan waarbij kennis en ervaringen kunnen worden gedeeld en waarbij we Nederland op de kaart zetten als een aantrekkelijk land voor AI-talent en bedrijvigheid.”
Complementair aan AiNed programma
Het ROBUST programma is complementair aan de programmaonderdelen van het door de Nederlandse AI Coalitie ontwikkelde AiNed Programma, en door goede afstemming kunnen deze elkaar versterken. Kijk hier voor meer informatie over het AiNed Programma.
