Foto: JADS/Bart van Overbeeke
Toen Emile Aarts ruim drie jaar geleden bij de start van de coalitie het voorzitterschap voor de werkgroep Mensgerichte AI op zich nam, bruiste het al van de goede ideeën. Zeer ambitieuze ideeën, waarbij het allesbehalve zeker was of die binnen enkele jaren gerealiseerd zouden kunnen worden. Maar dat lukte dus wel: eind 2020 werden de eerste ELSA Labs gelanceerd, waar overheden, bedrijven, kennisinstellingen en burgers samen aan betrouwbare en mensgerichte AI-oplossingen werken die bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke problemen. Onlangs droeg Emile het leiderschap van de werkgroep over aan een nieuwe voorzitter Irvette Tempelman. Een goed moment voor een terugblik.
Wat betekent mensgerichte AI voor jou?
Emile Aarts: “Wereldwijd gebeurt er veel op het vlak van artificiële intelligentie (AI). Vooral de VS en China zijn op dat vlak al heel ver. De focus in Europa ligt vooral op het ontwikkelen van een trustworthy and responsible AI die goed aansluit bij de normen en waarden van Europa. Het is overduidelijk dat de wereld AI-toepassingen nodig heeft die betrouwbaar zijn en die helpen met het oplossen van maatschappelijke problemen. AI met een menselijke maat. Mensgerichte AI dus.”
Wat heeft de werkgroep Mensgerichte AI op dit vlak betekend?
“We hebben niet alleen gediscussieerd over wat er allemaal nodig is voor een mensgerichte AI, maar we hebben er vanaf het begin meteen al werk van gemaakt door partijen bij elkaar te brengen en informatie via publicaties te delen, met als doel om te komen tot gerichte acties. Naast de AI-Parade wil ik vooral ook de ELSA Labs als voorbeeld noemen. Ik ben er trots op dat we als Nederlandse AI Coalitie (NL AIC) veel energie hebben gestoken in het uitwerken en tot wasdom brengen van een concept dat het mogelijk maakt om AI-toepassingen te ontwikkelen, die niet alleen voldoen aan de juridische eisen, maar die vooral ook aansluiten bij wat er ethisch en maatschappelijk gewenst is. En ik ben er supertrots op dat er inmiddels een community van meer dan twintig ELSA Labs actief is en dat daar niet alleen overheden, bedrijven en kennisinstellingen aan meedoen, maar ook de mensen die uiteindelijk met de AI-oplossingen te maken krijgen.”
Leent het ELSA-concept voor ELSA Labs zich ook voor andere landen?
“Absoluut. We krijgen er ook veel vragen over, vooral van Europese landen. Laatst hadden we ook een gesprek met een Canadese organisatie die overweegt een ELSA-achtige samenwerking op te tuigen om de toegang tot gezondheidszorg in de Hoorn van Afrika te verbeteren. Ook op defensiegebied zijn er interessante ontwikkelingen in NAVO-verband. Ons initiatief slaat dus aan.”
Hoe is het gelukt om dat in zo’n relatief korte periode voor elkaar te krijgen?
“Tijdens de oprichting van de coalitie waren AI-experts van verschillende universiteiten zich al bewust van het belang van een mensgerichte aanpak en hadden hier al duidelijke ideeën over. Het eerste idee van het ELSA Labs concept is bedacht binnen het UNL-programma DiSa, wat staat voor de Digitale Samenleving. Dat zorgde er onder meer voor dat we samen met een aantal collega’s uit de wetenschap al in 2020 in staat waren om de hoofdlijnen voor het ‘Manifest Mensgerichte Artificiële Intelligentie’ op te stellen. In dat manifest werden voor het eerst ook de zeven criteria benoemd waar een ELSA Lab aan zou moeten voldoen, en wat later de opmaat werd naar het ‘ELSA Labs Waardepropositie Canvas’. We begonnen dus niet from scratch. Daarbij was de timing perfect, want vanuit het programma van NWO en de NL AIC ´Artificiële Intelligentie: Mensgerichte AI voor een inclusieve samenleving – naar een ecosysteem van vertrouwen´ zijn de eerste vijf ELSA Labs gefinancierd. Vanuit onder meer de kickstartmiddelen die door het ministerie van Economische Zaken en Klimaat aan de NL AIC beschikbaar zijn gesteld.”
Welke uitdagingen zijn er nog als het gaat om de ontwikkeling en toepassing van AI in Nederland?
“Door toepassingen van generatieve methoden als ChatGPT is AI momenteel volop in het nieuws. Daarbij is het belangrijk om als NL AIC het belang te blijven benadrukken van de noodzaak van een mensgerichte focus. Via de AI-Parade gebeurt dat bijvoorbeeld al, en dat is een fantastisch initiatief. Maar de ontwikkelingen gaan zo snel dat het nog belangrijker wordt om onze boodschap breed uit te dragen. Op een inspirerende, opbouwende en transparante manier. Waarbij we via praktijkverhalen van de ELSA Labs laten zien dat het mogelijk is om zinvolle en verantwoorde AI-toepassingen te ontwikkelen die mensen echt verder helpen. En dankzij het netwerkproject, wisselen de ELSA Labs ook onderling kennis en ervaringen uit, wat weer bijdraagt aan een snel stijgende leercurve.”
Wat zijn jouw plannen?
“Ik zit in de Programma-adviesraad van AiNed en blijf betrokken. Daarbij sta ik nog volledig achter de missie en werkwijze van de NL AIC en zal ik ook in de toekomst een rol blijven spelen bij de verdere ontwikkeling van het ELSA Labs portfolio. De nadruk zal daarbij liggen op de uitrol van de komende calls voor ELSA Labs in het kader van het Nationaal Groeifonds programma AiNed. Daarnaast gaan we op zoek naar nieuwe subsidieprogramma’s, waarbij ook de internationale dimensie niet zal ontbreken. Het zou zomaar kunnen dat er straks in heel Europa vergelijkbare initiatieven ontstaan. Dat zou geweldig zijn!”
“Op dit moment ben ik vooral heel dankbaar voor wat we samen de afgelopen drie jaar voor elkaar hebben gekregen”, besluit Emile. “Ik wens mijn opvolger, Irvette Tempelman, veel succes met de nieuwe programmering van de werkgroep Mensgerichte AI, die ik uiteraard met veel interesse zal volgen. Daarbij zullen we goed contact houden over de verdere ontwikkelingen van de ELSA Labs. Qua ontwikkeling hebben die nog een enorm groeipotentieel, dus dat belooft wat voor de toekomst.”
